Mapy suprymowanych klasztorów

We wtorek, 12 stycznia 2016 r. prof. dr hab. Jerzy Szczepański, członek zarządu Towarzystwa Przyjaciół Archiwum Diecezjalnego w Kielcach im. bł. Wincentego Kadłubka wygłosił interesujący referat zatytułowany „Mapy, plany i rysunki architektoniczne skasowanych klasztorów w guberni radomskiej”.

Było to jedno z ważniejszych i ciekawszych spotkań dotyczących archiwistyki i zbiorów wytworzonych przez instytucje kościelne. Referat wzbudził żywe zainteresowanie słuchaczy, o czym świadczyła późniejsza dyskusja. Obecni mogli dowiedzieć się, jak przedstawia się stan badań naukowych nad kasatami zakonów oraz obejrzeć ciekawe zdjęcia map wykonane w Archiwum Państwowym w Radomiu. Profesor jest obecnie członkiem zespołu badawczego, w ramach projektu Narodowego Rozwoju Humanistycznego – „Dziedzictwo Kulturowe po klasztorach skasowanych w dawnej Rzeczypospolitej oraz na Śląsku w XVIII i XIX w.” W ramach prac zespołu przygotowuje „Katalog map i rysunków skasowanych klasztorów”.

Prądy oświeceniowe, które miały wpływ na Polskę w czasach zaborów kierowały myśli polityków ku kategoriom użyteczności. Pojawiły się więc argumenty za likwidacją klasztorów. Uważano, że jest ich zbyt wiele, że są nieproduktywne, panuje w nich brak dyscypliny, lub zubożenie. Zamiar zrealizowano. Kasaty były przeprowadzane w kilku etapach w roku 1819 oraz po powstaniu listopadowym i styczniowym. W 1819 r. skasowano wiele domów zakonnych, w tym min. augustianów w Olkuszu, bożogrobców w Miechowie, norbertanów w Hebdowie, norbertanki w Busku i Imbramowicach, cystersów w Jędrzejowie i benedyktynów na św. Krzyżu. Kasaty te był przeprowadzone z myślą o korzyściach materialnych dla państwa. Późniejsze kasaty były powodowane względami politycznymi.

Stan badań nad problemem kasat i klasztorów, jak stwierdził profesor, ogranicza się do jednej pracy, którą jest książka „Kasaty zakonów na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska w XVIII i XIX w.„ Autorem jest Piotr Paweł Gach (uczeń śp. ks. D. Olszewskiego z czasów wikariatu w Pilicy). Książka została wydana w Lublinie w 1984 roku. Badania zasobu Archiwum Państwowego w Radomiu wykazały, że znajduje się tam ogromny, unikatowy zespół map i planów po skasowanych klasztorach. Mapy znajdują się w dwóch zespołach: Zarząd Rolnictwa i Dóbr Państwowych, drugi zespół jest typowym zbiorem kartograficznym. Pierwszy zbiór zawiera 53 tys. Jednostek z 4 guberni (radomskiej, kieleckiej, siedleckiej i lubelskiej). Zbiór kartograficzny zawiera 6000 map. Zaprezentowane źródła, wskazują na duże możliwości badawcze i pozwalają na określenie min.: zagospodarowania dóbr zakonnych, stanu osobowego, kształtu ówczesnych zabudowań.

W spotkaniu wzięły udział 32 osoby. Wśród obecnych na sali, znajdowali się pracownicy nauki: dr Agnieszka Fluda-Krokos z Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie (zajmuje się zakonem augustianów w Książu Wielkim ), prof. dr hab. Krzysztof Bracha (UJK Kielce), dyrektor Muzeum Miasta Kielce dr Jan Główka, dr Piotr Kardyś ze Polskiego Towarzystwa Historycznego, ks. dr Andrzej Kwaśniewski. W spotkaniu uczestniczyli przyjaciele i sympatycy archiwum oraz grupa przewodników diecezji kieleckiej, w tym także osoby z filii miechowskiej. Po części naukowej towarzystwo udało się na drugą część spotkania - kolacja oraz długi wieczór kolędowy.

Maria Spława-Neyman

Zobacz: Galeria zdjęć

Zobacz: Plakat

Zobacz: Facebook