Akta parafii dekanatu bodzentyńskiego

W dniu 8 września 2015 r. odbyło się pierwsze powakacyjne spotkanie Towarzystwa Przyjaciół Archiwum Diecezjalnego im. bł. Wincentego Kadłubka w Kielcach.

Na wstępie przybyłych powitał dyrektor archiwum ks. dr Andrzej Kwaśniewski. Zebranie prowadził prof. dr hab. Jerzy Szczepański, który przybliżył zebranym sylwetki autorów referatów. Jak wynika z dokonanej prezentacji obaj panowie są członkami niezwykle prężnie działającego Polskiego Towarzystwa Historycznego Oddział w Skarżysku Kamiennej, które wydaje wiele publikacji. Dr Piotr Kardyś jest autorem publikacji min. na temat Skarżyska-Kamiennej oraz Wiślicy. Mgr Marcin Medyński z zawodu jest prawnikiem, bada dzieje Skarżyska i regionu, jest autorem prac poświęconych miastu. Publikuje min. w czasopiśmie „Spotkanie z zabytkami” oraz „Ochrona Zabytków”. Jest bibliofilem i kolekcjonerem pamiątek. Prowadzący podkreślił na wstępnie, że jest to spotkanie, które poświęcone zostało tematyce zasobów archiwalnych z praktycznym zastosowaniem – wypracowanie metod opracowania i inwentaryzacji.

Następnie przystąpiono do przedstawienia referatu. Jako pierwszy głos zabrał dr Piotr Kardyś, który przedstawił literaturę przedmiotu i omówił kwestię wstępu do inwentarza akt parafialnych. Jak wynika z referatu do akt parafialnych zalicza się księgi metrykalne oraz inne rodzaje akt np. poszyty, teczki z luźnymi dokumentami, wśród których znajdziemy min. akty fundacyjne i erekcyjne, akta powizytacyjne, listy biskupie, wypisy z ksiąg biskupich, odpisy z akt grodzkich i radzieckich, opisy posiadłości, dochodów, akta procesowe, akta budowy cmentarzy i kościołów, dokumenty i księgi brackie, szpitalne, szkolne. Księgi metrykalne w dekanacie Bodzentyn stanowią pokaźny zbiór. W archiwum diecezjalnym przechowywane są akta metrykalne parafii dekanatu bodzentyńskiego odpowiednio: Świętomarz 33 księgi z lat 1687-1867, Wzdół 37 ksiąg z lat 1638-1872, Bodzentyn 32 księgi z lat 1697-1872, Dębno 25 ksiąg z lat 1731-1871, Tarczek 20 ksiąg z lat 1795- 1874. W sumie daje to 147 jednostek. W metrykach występują różne formy zapisu. Najstarsze przedstawiają się jako zapisy krótkich informacji oddzielonych kompozycyjnie poziomą kreską. Księgi z okresu staropolskiego mają formę tzw. dudki. Najmłodsza dudka to księga ochrzczonych parafii Świętomarz z lat 1812-1823. Pod koniec XVIII w. weszły do użycia drukowane księgi - formularze odrębne dla każdego rodzaju akt wraz z instrukcją ich wypełniania. W dekanacie bodzentyńskim nie odnotowano sporządzenia indeksów w księgach metrykalnych. W 1808 r. wprowadzono język polski zamiast języka łacińskiego, od 1868-1915 r. dokumenty były wystawiane w języku rosyjskim, po 1915 r. w języku polskim. Księgi dekanatu bodzentyńskiego były dwukrotnie inwentaryzowane tj. na parafiach i w archiwum diecezjalnym.

Pozostałe akta parafialne stanowią zbiory bardziej zróżnicowane. Widać to w stopniu szczegółowości i podziału akt. Dla dekanatu bodzentyńskiego jest to 34 jednostki, odpowiednio: z parafii Wzdół 33 jednostki z lat 1659-1985, Świętomarz jedna jednostka z lat 1828 -1863. Prowadzenie akt parafialnych było zróżnicowane i zależne od praktyki konkretnej kancelarii parafialnej. W ostatnich latach została przeprowadzona digitalizacja ksiąg metrykalnych. Jest to praca wykonana przez Świętokrzyskie Towarzystwo Genealogiczne. Dzięki tym pracom można korzystać w archiwum ze skanów.

W drugiej części referatu mgr Marcin Medyński wyjaśniał zasady jakimi powinien kierować się sporządzający inwentaryzację. Każdy inwentarz winien składać się: z sygnatury, tytułu jednostki archiwalnej, dat krańcowych rozpoczęcia i zakończenia tworzenia akt, opisu zewnętrznego i uwag, gdzie wpisuje się informacje, które nie można było podać wcześniej. Kontynuując swoje wystąpienie przystąpił do szczegółowo omówienia tych pozycji.Odnośnie do pozycji „sygnatura” stwierdził, że stare sygnatury akt parafialnych należy umieszczać na końcu w „uwagach”; pod jedną pozycją może występować tyko jedna jednostka archiwalna (ta otrzymuje sygnaturę), akt które wpływają do archiwum i stanowią funkcyjną całość nie należy rozdzielać mimo, że zawierają różne treści i zostały sporządzone w różnym czasie, można jednak dokonać łączenia tematycznego i chronologicznego jednostek archiwalnych dopiero podczas przejęcia akt w samym archiwum, przybytki do zespołu archiwalnego należy dopisywać na końcu inwentarza z zastosowaniem odsyłacza. Zaleceń tego typu było wiele. W pozycji „tytuł jednostki archiwalnej” należy umieszczać obecne lub dawne tytuły, zmiany zaznaczyć w uwagach. „Daty krańcowe” jednostki archiwalnej określa się w przypadku gdy akta nie jest datowany podaje się nową datę , daty podawane w różnych kalendarzach należy przeliczać. „Opis zewnętrzny” - w tym miejscu formularza zdaniem referenta należy podawać: cechy zewnętrzne oprawy, formę druku, sposób scalania, informację o wymiarach, informację o staniem zachowania, informację o zniszczeniach, zaplamienia, próby pieczęci, powinien być odnotowany sposób pisania (rękopis, maszynopis), imię i nazwisko sporządzającego, informacje o numeracji. „Uwagi” - w tych pozycjach należy umieszczać zagadnienia, których nie można było uwzględnić w innych pozycjach formularza. np. stare sygnatury akt, adnotacje dziekańskie, adnotacje władz cywilnych i zapisy w różnych językach, fakt istnienia, lub braku indeksów, pieczęcie znajdujące się w każdej księdze, uzupełnienia jednostek archiwalnych w formie wszytych i doklejanych dokumentów, naklejanie nowych na okładkach, należy opisywać karty włożone luzem do dokumentów. Tego rodzaju poleceń było wiele. Nic dziwnego, że wywołało ożywioną dyskusję po zakończeniu referatów. W dyskusji wzięli dr Sylwia Konarska Zimnicka, prof. dr hab. Szczepański, ks. dr Andrzej Kwaśniewski i referenci ks. dr Piotr Kardyś i Marcin Medyński. Było to pierwsze tego typu spotkanie mające na celu wypracowanie modelu opisywania jednostek archiwalnych i sporządzania inwentarzy.

Na zakończenie spotkania głos zabrał ks. dr Andrzej Kwaśniewski, który powiedział, że na terenie diecezji znajdują się archiwalia setek instytucji kościelnych oraz około 1500 starodruków w historycznych bibliotekach, w tym 100 starodruków w Wiślicy; w związku z czym na terenie naszej diecezji rysuje się potrzeba badań naukowych. Marzeniem więc księdza Dyrektora już od początku pracy w archiwum jest rozwój badań. Jest to zadanie dla powołanego w 2011 r.  Towarzystwa Przyjaciół Archiwum Diecezjalnego im. bł. Wincentego Kadłubka w Kielcach, którego zadaniem jest krzewienie miłości do nauki i wzbudzanie zainteresowania zbiorami archiwalnymi i bibliotecznymi. Realizacja tych zamierzeń możliwa będzie tylko poprzez stworzenie twórczej atmosfery pracy i pozyskiwanie dla sprawy nowych badaczy. Na zakończenie ks. dr Andrzej Kwaśniewski podziękował wszystkim za udział w spotkaniu i wyraził zadowolenie z wygłoszonych referatów. Na tym obrady zakończono.

Maria Spława-Neyman
Towarzystwo Przyjaciół Archiwum
im. bł. Wincentego Kadłubka w Kielcach

Zobacz: Plakat

Zobacz: Galeria zdjęć

Zobacz: Facebook